Ik had het voorrecht een wetenschappelijk literatuuroverzicht te mogen maken voor Cg Magazine©, een uitgave van de Nederlandse Vereniging voor Cosmetische Geneeskunde NVCG-SOCG. Dit artikel duikt in de huidige wetenschappelijke gegevens over de impact van microbiomen op huidveroudering. Daarnaast worden inzichten uit mijn klinische praktijk gedeeld, waarbij mogelijke interventies worden besproken.
Het verouderingsproces van de huid is een complex fenomeen dat wordt beïnvloed door verschillende intrinsieke en extrinsieke factoren. Een prominente theorie draait om het concept van cellulaire senescentie en apoptose, dat kan worden toegeschreven aan oxidatieve schade, omdat het antioxidantensysteem van de huid verzwakt naarmate de huid ouder wordt. Zowel de darm- als de huidmicrobiota zijn cruciaal voor het behoud van de balans tussen aangeboren en adaptieve immuunreacties. Verstoring van de darmbacteriën, bekend als "microbiële dysbiose", wordt in verband gebracht met verschillende aandoeningen, waaronder veroudering.
In de afgelopen jaren is de algehele gezondheid van de huid verbeterd. Het begrijpen en verminderen van de negatieve effecten van factoren die het interactoom van de huid beïnvloeden, is een veelbelovende strategie om huidveroudering te beschermen, te voorkomen en te vertragen en tegelijkertijd een gezonde huid te behouden.
Dit artikel consolideert het huidige bewijsmateriaal over hoe het menselijke microbioom huidveroudering beïnvloedt en een nieuw concept dat het huid interactoom wordt genoemd en dat is ontstaan, waarbij de nadruk wordt gelegd op de integratie van het "genoom-microbioom-exposoom" in het verouderingsproces. Bovendien worden mogelijke interventies met betrek- king tot humane microbiomen onderzocht die kunnen worden gebruikt om de gezondheid van de huid en huidveroudering te moduleren
Verouderingsproces
Veroudering is een universeel en onomkeerbaar proces dat plaatsvindt op cellulair en moleculair niveau, wat resulteert in de achteruitgang van orgaansystemen.[1] Terwijl genetische factoren de levensduur van een soort bepalen, kunnen extrinsieke factoren zoals lichamelijke activiteit, voeding, omgeving en ziekten het verouderingsproces versnellen of vertragen[2] Mechanismen die veroudering veroorzaken zijn onder andere genetische en epigenetische veranderingen, ophoping van abnormale eiwitten, oxidatieve stress, mitochondriale disfunctie en cellulaire senescentie.[3]
DNA-schade, mutaties en telomeerverkorting ontstaan door oxidatieve stress en celreplicatie. Intrinsieke DNA-reparatiesystemen nemen af met de leeftijd, wat leidt tot de opeenstapeling van defecten en celdisfunctie.[4] Epigenetische verschijnselen, zoals histonmodi- ficatie en DNA-methylering, beschermen het DNA en reguleren de genexpressie.[5] Milieuvervuiling, een on- evenwichtig dieet en toxische stoffen gegenereerd door microbiota kunnen epigenetische factoren verstoren, wat bijdraagt aan celdisfunctie.[5,6]
De accumulatie van abnormale eiwitten is een belangrij- ke factor in leeftijdsgerelateerde degeneratieve ziekten, waaronder dementie en de ziekte van Parkinson. Abnormale eiwitsynthese of post-translationele modificaties als gevolg van oxidatieve stress en een verstoord pro- teostase systeem dragen bij aan hun pathogenese.7 Mitochondriale disfunctie leidt tot de productie van reactieve zuurstofspecies (ROS), die schade aan DNA
en eiwitten veroorzaken en cellulaire veroudering bevorderen. Pathways gerelateerd aan energie- en nutriëntenmetabolisme, zoals insuline signalering, de TOR pathway en sirtuïne-activiteit, beïnvloeden gen- expressie, eiwitmodificatie en mitochondriale functie, wat de rol van voedingspatronen en calorie-inname in veroudering benadrukt. [3,8]
Cellulaire senescentie, gekenmerkt door een permanente stilstand van de celcyclus, treedt van nature op bij het ouder worden door de afwezigheid van het enzym telomerase. DNA-schade en oxidatieve stress versnellen de celsenescentie echter. Senescente cellen verliezen niet alleen hun regeneratieve vermogen, maar dragen ook bij aan chronische ontstekingen door het vrijkomen van pro-inflammatoire cytokinen.[9]
Huidveroudering het darm microbioom
Naarmate mensen ouder worden, ondergaat de darm- microbiota significante veranderingen, waaronder een afname in microbiële diversiteit en een veranderde samenstelling.[44] De samenstelling van het microbioom is in verband gebracht met de mate van veroudering, waarbij bepaalde bacteriesoorten in verband worden gebracht met een langere levensduur.[10,11,13] De darm- microbiota van honderdjarigen vertoont een andere samenstelling dan die van andere leeftijdsgroepen, met een hogere overvloed aan nuttige bacteriën en een grotere diversiteit.[13,14] Er zijn echter tegenstrijdige bevindingen en er wordt gesuggereerd dat verschillen in de microbiota beïnvloed kunnen worden door de algehele gezondheids toestand in plaats van alleen door het ouder worden.[12,13] Dysbiose in de darmmicrobiota bij het ouder worden kan bij dragen aan ontstekingen, kwetsbaarheid en een verminderde gezondheid [12,15]
De darmmicrobiota produceert bioactieve metabolieten, waaronder vetzuren met een korte keten (SCFA's) zoals butyraat, propionaat en acetaat, die ontstekingsremmende en immunomodulerende effecten hebben.[16-19] Leeftijdsgerelateerde dysbiose, gekenmerkt door veranderingen in de verhouding Firmi- cutes-Bacteroidetes (F/B), kan de SCFA-productie beïnvloeden en bijdragen aan veroudering, ontsteking en kwetsbaarheid.[ 20,21] Dysbiose is ook in verband gebracht met cellulaire senescentie en het senescentie- geassocieerde secretoire fenotype (SASP), wat impli ceert dat microbiële dysbiose een rol speelt in senescentieprocessen.[22] Prebiotica en probiotica zijn veelbelovend in het voorkomen van pathologische aandoeningen bij ouderen door het verminderen van chronische ont- stekingen en het verbeteren van immuunreacties.[23,24]
Darmdysbiose bij ouder wordende mensen kan leiden tot een verhoogde darmdoorlaatbaarheid, waardoor pro-inflammatoire microbiële producten in de bloed- baan terecht kunnen komen en bijdragen aan systemi- sche effecten.[15] Microbiële metabolieten bevorderen SASP-schade en upreguleren ontstekingsmoleculen, wat resulteert in chronische ontsteking of inflammaging.[15] Deze door dysbiose veroorzaakte inflammaging en gecompromitteerde immuunsurveillance kan de verwijdering van senescente cellen belemmeren, wat verder bijdraagt aan het verouderingsproces.[15]
Het menselijk microbioom, dat gedurende het hele leven dynamische veranderingen ondergaat, speelt een rol in twee richtingen bij gezondheid en ziekte.
Veranderingen in de samenstelling van het microbioom, zoals een hoog aandeel bacteroïden en een lage biologische diversiteit, zijn in verband gebracht met een verminderde overleving bij oudere volwassenen.[10,11]
Afb 2 Leeftijdsgerelateerde darmdysbiose
Mogelijke interventies omde gezondheid en de veroudering van de huid te moduleren
Het interactoom van de huid, bestaande uit het genoom, het microbioom en het exposoom, speelt een belangrijke rol bij huidveroudering en gezondheid.[29] Probiotica, met name Lactobacillus- en Bifidobac- terium-stammen, zijn veelbelovend gebleken bij het
verminderen van tekenen van huidveroudering, zoals een verstoorde pH-waarde, oxidatieve stress, lichtbeschadi- ging en een verminderde barrièrefunctie van de huid.[26] Voorbeelden zijn Bifidobacterium breve stam YaKult, die de huid beschermt tegen UV-geïnduceerde schade en oxidatieve stress,[30] Lactobacillus plantarum, die de MMP-1 expressie remt en UV-geïnduceerde foto- veroudering voorkomt,[31] en Lactobacillus reuteri DSM 17.938, die melkzuur afscheidt om pro-inflam- matoire cytokinen te onderdrukken en te beschermen tegen UVB-schade.[32]
Klinische studies hebben aangetoond dat dagelijkse inname van Lactobacillus plantarum HY7714 de hydra- tatie, elasticiteit en glans van de huid verbetert en rim- pels vermindert. [28] De door Lactobacillus plantarum HY7714 geproduceerde exopolysaccharide (EPS) regu- leert de darm-huidas en beïnvloedt de eigenschappen van huidcellen.[27] Probiotica kunnen
de balans tussen vrije radicalen en gunstige organisme herstellen.
Het combineren van probiotica en prebiotica kan de gezondheid van de huid ten goede komen door de hydratatie te verbeteren, de keratinocytendifferentiatie te versterken en de fenolproductie te verlagen.[33]
In een onderzoek met Japanse vrouwen verbeterde de dagelijkse inname van Bifidobacterium breve stam Yakult en galacto-oligosacchariden (GOS) de hydratatie van de huid, de cathepsine L-achtige activiteit en ver- laagde het fenolgehalte.[33]
Huidverzorgingsformules met prebiotica, probiotica of microbioomvriendelijke ingrediënten winnen aan belangstelling. Hylocereus undatus fruitextract, rijk aan antioxidanten, kan de balans van het huidmicrobioom beïnvloeden.[34] Lokale formules met bacteriële extrac- ten, waaronder verschillende Lactobacillus-stammen, zijn onderzocht op hun effecten op de huidmicrobiota.[25] Een reeks interventies gericht op de huidmicro-
biota bij veroudering is samengevat.[25]
Opkomend bewijs suggereert dat leeftijdgerelateerde epigenetische veranderingen gericht kunnen worden ingezet voor toekomstige interventies.[35,36]
Het manipuleren van epigenomische routes heeft de potentie om epigenetische afwijkingen die geasso- cieerd worden met veroudering terug te draaien.[37 ]Microbioomanalyses en genetische verouderingstests, waarvan er momenteel enkele commercieel verkrijgbaar zijn, kunnen waardevolle informatie verschaffen over de verouderingsstatus van een individu en clinici helpen bij het bepalen van de juiste interventies.[38,39]
Net als geneesmiddelen die gericht zijn op het microbio- om, zijn er commercieel verkrijgbare geneesmiddelen die gericht zijn op epigenetische enzymen. Er is echter nog steeds behoefte aan grote bevestigende onderzoe- ken en effectiviteitsstudies op lange termijn.[37]
Afb 3 Mogelijke microbioomgerichte interventie om huidveroudering te voorkomen 41
Meten is weten: geavanceerde onderzoeken
Ik werk met de metagenomische shotgun/whole genome sequencing om het volledige darmmicrobioom van mijn patiënten en de mogelijke functie ervan te beoordelen. Metagenomics wordt beschouwd als de gouden standaardmethode om de darmmicrobiota te bestuderen.[40]
Deze darmtest detecteert bacteriën, schimmels, pro- tisten en archaea, samen goed voor meer dan 28.000 soorten.
Het microbioom van elke persoon bevat meer dan 200 soorten, die allemaal worden vermeld in het gepersonaliseerde rapport.
• Tevens worden er soorten geïdentificeerd die mogelijk pathogeen zijn, zoals Bacteroides fragilis en het fragilysinetoxine;
• Het beoordeelt alle methaanproducerende organismen, inclusief Methanobrevibacter Smithii;
• Het beoordeelt het genetisch potentieel om unieke metabolieten te vormen zoals hexa-LPS, TMA, histamine, vitamine- productie, vertakteketen aminozuren, urease, GABA, waterstofsulfide, e.v.a.
• Veel metabolieten kunnen door de darm- barrière heen worden getransporteerd en in de lichaamscirculatie terechtkomen
Afb 4: Overzicht van de resultaten van het GI EffectsTM uitgebreide ontlastingprofiel.
Darm therapiëen: 5R Framewerk
In mijn klinische praktijk maak ik gebruik van de "5R" Gut Framewerk methode, dat zorgvuldig klinisch is ontworpen om een reeks gastrointestinale aandoeningen en onevenwichtig- heden binnen de darmmicrobiota aan te pakken. Met behulp van een uitgebreide beoordeling van de samenstelling van het darmmicrobioom van de patiënt en de algehele gezondheid van de darmen, gebruik ik deze samengestelde referentietabel om de juiste voedings-samenstelling of kruidenformulering te bepalen die is afgestemd op specifieke aandoeningen.
Het is echter belangrijk om te benadrukken dat voedingskeuzes en aanpassingen van de levensstijl de fundamentele pijlers van dit kader vormen. Hoewel deze stoffen streng zijn onderzocht en hun werkzaamheid hebben bewezen, is het van cruciaal belang om rekening te houden met de individuele omstandigheden van elke patiënt.
#Huidveroudering #Microbioom #Epigenetica #Verouderingsproces #Darmmicrobioom #Probiotica #Prebiotica #Gezondheidvan de Huid #Interventies #Genoom #Exposoom #MetagenomischeSequencing #5RFramework #Darmtherapieën
#CellulaireSenescentie #OxidatieveStress #MitochondrialeDisfunctie #EpigenetischeVeranderingen #Pathogenen #SCFA #Dysbiose #Inflammaging #Huidverzorging #Hydratatie #KlinischeStudies #LactobacillusPlantarum #BifidobacteriumBreve #GenetischeVeroudering #Metagenomica #GastrointestinaleAandoeningen #Levensstijlaanpassingen #IndividueleOmstandigheden #Huidbarrière #Antioxidanten #HylocereusUndatus #BacteriëleExtracten #Darmgezondheid #Metabolieten #GABA #Histamine #Hexa-LPS #TMA #Darmbarrière #Immunomodulatie #Microbioomanalyses #GepersonaliseerdRapport #GoudenStandaard #Kruidenformuleringen #Voedingskeuzes #5RFramewerk #Darmtest #Onderzoeksresultaten #Huidverzorgingsformules #Immuunreacties #Ontstekingsremmend #Verouderingsstatus #EpigenomischeRoutes #Darmbarrière #Exposoom #Huidinteractoom #Ouderen #Levensduur #Orgaansystemen
Referenties
1. Britannica E. Old Age. 2018. [(accessed on 19 March 2022)]. Available online: https://www.britannica.com/science/old-age
2. Lemoine M. The Evolution of the Hallmarks of Aging. Front. Genet. 2021;12:1511. doi: 10.3389/fgene.2021.693071.[PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
3. Pyo I.S., Yun S., Yoon Y.E., Choi J.-W., Lee S.-J. Mechanisms of Aging and the Preventive Effects of Resveratrol on Age-Related Diseases. Molecules. 2020;25:4649. doi: 10.3390/molecules25204649. [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
4. Lord C.J., Ashworth A. The DNA damage response and cancer therapy. Nature. 2012;481:287–294. doi: 10.1038/nature10760. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
5. López-Otín C., Blasco M.A., Partridge L., Serrano M., Kroemer G. The Hallmarks of Aging. Cell. 2013;153:1194–1217. doi: 10.1016/j.cell.2013.05.039. [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
6. Rider C.F., Carlsten C. Air pollution and DNA methylation: Effects of exposure in humans. Clin. Epigenet. 2019;11:1–15. doi: 10.1186/s13148-019-0713-2. [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
7. Yu G., Hyun S. Proteostasis-associated aging: Lessons from a Drosophila model. Genes Genom. 2020;43:1–9. doi: 10.1007/s13258-020-01012-9. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
8. Giorgi C., Marchi S., Simoes I.C., Ren Z., Morciano G., Perrone M., Patalas-Krawczyk P., Borchard S., Jędrak P., Pierzynowska K., et al. Mitochondria and Reactive Oxygen Species in Aging and Age-Related Diseases. Int. Rev. Cell Mol. Biol. 2018;340:209–344. doi: 10.1016/bs.ircmb.2018.05.006. [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
9. Di Micco R., Krizhanovsky V., Baker D., di Fagagna F.D. Cellular senescence in ageing: From mechanisms to therapeutic opportunities. Nat. Rev. Mol. Cell Biol. 2020;22:75–95. doi: 10.1038/s41580-020-00314-w. [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
10. Candela M., Biagi E., Brigidi P., O’Toole P., De Vos W.M. Maintenance of a healthy trajectory of the intestinal microbiome during aging: A dietary approach. Mech. Ageing Dev. 2014;136:70–75. doi: 10.1016/j.mad.2013.12.004.[PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
11. Saraswati S., Sitaraman R. Aging and the human gut microbiota—From correlation to causality. Front. Microbiol. 2015;5:764. doi: 10.3389/fmicb.2014.00764. [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
12. Claesson M.J., Jeffery I.B., Conde S., Power S.E., O’Connor E.M., Cusack S., Harris H.M.B., Coakley M., Lakshminarayanan B., O’Sullivan O., et al. Gut microbiota composition correlates with diet and health in the elderly. Nature. 2012;488:178–184. doi: 10.1038/nature11319. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
13. O’Toole P.W., Jeffery I.B. Gut microbiota and aging. Science. 2015;350:1214–1215. doi: 10.1126/science.aac8469.[PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
14. Kim B.-S., Choi C.W., Shin H., Jin S.-P., Bae J.-S., Han M., Seo E.Y., Chun J., Chung J.H. Comparison of the Gut Microbiota of Centenarians in Longevity Villages of South Korea with Those of Other Age Groups. J. Microbiol. Biotechnol. 2019;29:429–440. doi: 10.4014/jmb.1811.11023. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
15. Biragyn A., Ferrucci L. Gut dysbiosis: A potential link between increased cancer risk in ageing and inflammaging. Lancet Oncol. 2018;19:e295–e304. doi: 10.1016/S1470-2045(18)30095-0. [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
16. Krautkramer K.A., Fan J., Bäckhed F. Gut microbial metabolites as multi-kingdom intermediates. Nat. Rev. Genet. 2020;19:77–94. doi: 10.1038/s41579-020-0438-4. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
17. Maslowski K.M., Vieira A.T., Ng A., Kranich J., Sierro F., Yu D., Schilter H.C., Rolph M.S., Mackay F., Artis D., et al. Regulation of inflammatory responses by gut microbiota and chemoattractant receptor GPR43. Nature. 2009;461:1282–1286. doi: 10.1038/nature08530. [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
18. Keenan M.J., Marco M.L., Ingram D.K., Martin R.J. Improving healthspan via changes in gut microbiota and fermentation. AGE. 2015;37:1–10. doi: 10.1007/s11357-015-9817-6. [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
19. Rivière A., Selak M., Lantin D., Leroy F., De Vuyst L. Bifidobacteria and Butyrate-Producing Colon Bacteria: Importance and Strategies for Their Stimulation in the Human Gut. Front. Microbiol. 2016;7:979. doi: 10.3389/fmicb.2016.00979. [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
20. Vaiserman A., Romanenko M., Piven L., Moseiko V., Lushchak O., Kryzhanovska N., Guryanov V., Koliada A. Differences in the gut Firmicutes to Bacteroidetes ratio across age groups in healthy Ukrainian population. BMC Microbiol. 2020;20:1–8. doi: 10.1186/s12866-020-01903-7. [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
21. Fernandes J.J.D.R., Su W., Rahat-Rozenbloom S., Wolever T.M.S., Comelli E. Adiposity, gut microbiota and faecal short chain fatty acids are linked in adult humans. Nutr. Diabetes. 2014;4:e121. doi: 10.1038/nutd.2014.23. [PMC free article][PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
22. Saccon T.D., Nagpal R., Yadav H., Cavalcante M.B., Nunes A.D.D.C., Schneider A., Gesing A., Hughes B., Yousefzadeh M., Tchkonia T., et al. Senolytic Combination of Dasatinib and Quercetin Alleviates Intestinal Senescence and Inflammation and Modulates the Gut Microbiome in Aged Mice. J. Gerontol. Ser. A. 2021;76:1895–1905. doi: 10.1093/gerona/glab002.[PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
23. Martínez G.P., Bäuerl C., Collado M. Understanding gut microbiota in elderly’s health will enable intervention through probiotics. Benef. Microbes. 2014;5:235–246. doi: 10.3920/BM2013.0079. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
24. Lowry C.A., Smith D.G., Siebler P.H., Schmidt D., Stamper C.E., Hassell J.E., Yamashita P.S., Fox J.H., Reber S.O., Brenner L.A., et al. The Microbiota, Immunoregulation, and Mental Health: Implications for Public Health. Curr. Environ. Heal. Rep. 2016;3:270–286. doi: 10.1007/s40572-016-0100-5. [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
25. Boxberger M., Cenizo V., Cassir N., La Scola B. Challenges in exploring and manipulating the human skin microbiome. Microbiome. 2021;9:1–14. doi: 10.1186/s40168-021-01062-5. [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
26. Sharma D., Kober M.-M., Bowe W.P. Anti-Aging Effects of Probiotics. J. Drugs Dermatol. 2016;15:9–12. [PubMed] [Google Scholar]
27. Lee K., Kim H., Kim S., Park S.-D., Shim J.-J., Lee J.-L. Exopolysaccharide from Lactobacillus plantarum HY7714 Protects against Skin Aging through Skin–Gut Axis Communication. Molecules. 2021;26:1651. doi: 10.3390/molecules26061651. [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
28. Lee D.E., Huh C.-S., Ra J., Choi I.-D., Jeong J.-W., Kim S.-H., Ryu J.H., Seo Y.K., Koh J.S., Lee J.-H., et al. Clinical Evidence of Effects of Lactobacillus plantarum HY7714 on Skin Aging: A Randomized, Double Blind, Placebo-Controlled Study. J. Microbiol. Biotechnol. 2015;25:2160–2168. doi: 10.4014/jmb.1509.09021. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
29. Khmaladze I., Leonardi M., Fabre S., Messaraa C., Mavon A. The Skin Interactome: A Holistic “Genome-Microbiome-Exposome” Approach to Understand and Modulate Skin Health and Aging. Clin. Cosmet. Investig. Dermatol. 2020;13:1021–1040. doi: 10.2147/CCID.S239367. [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
30. Ishii Y., Sugimoto S., Izawa N., Sone T., Chiba K., Miyazaki K. Oral administration of Bifidobacterium breve attenuates UV-induced barrier perturbation and oxidative stress in hairless mice skin. Arch. Dermatol. Res. 2014;306:467–473. doi: 10.1007/s00403-014-1441-2. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
31. Kim H.M., Lee D.E., Park S.D., Kim Y.-T., Kim Y.J., Jeong J.W., Jang S.S., Ahn Y.-T., Sim J.-H., Huh C.-S., et al. Oral Administration of Lactobacillus plantarum HY7714 Protects Hairless Mouse Against Ultraviolet B-Induced Photoaging. J. Microbiol. Biotechnol. 2014;24:1583–1591. doi: 10.4014/jmb.1406.06038. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
32. Khmaladze I., Butler É., Fabre S., Gillbro J.M. Lactobacillus reuteri DSM 17938—A comparative study on the effect of probiotics and lysates on human skin. Exp. Dermatol. 2019;28:822–828. doi: 10.1111/exd.13950. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
33. Mitsuyoshi K., Masuoka N., Chiaki K., Sugimoto S., Iizuka R., Manabe K., Toshiro S., Kazutoshi O., Nonaka C., Miyazaki K., et al. Consecutive intake of fermented milk containing Bifidobacterium breve strain yakult and galacto-oligosaccharides benefits skin condition in healthy adult women. Biosci. Microbiot. Food Health. 2013;32:33–39. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
34. Som A., Ahmat N., Hamid H.A.A., Azizuddin N. A comparative study on foliage and peels of Hylocereus undatus (white dragon fruit) regarding their antioxidant activity and phenolic content. Heliyon. 2019;5:e01244. doi: 10.1016/j.heliyon.2019.e01244. [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
35. Pagiatakis C., Musolino E., Gornati R., Bernardini G., Papait R. Epigenetics of aging and disease: A brief overview. Aging. 2019;33:737–745. doi: 10.1007/s40520-019-01430-0. [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
36. Saul D., Kosinsky R.L. Epigenetics of Aging and Aging-Associated Diseases. Int. J. Mol. Sci. 2021;22:401. doi: 10.3390/ijms22010401. [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
37. Heerboth S., Lapinska K., Snyder N., Leary M., Rollinson S., Sarkar S. Use of Epigenetic Drugs in Disease: An Overview. Genet. Epigenet. 2014;6:GEG.S12270. doi: 10.4137/GEG.S12270. [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
38. Zhang J., Fu H., Xu Y. Age Prediction of Human Based on DNA Methylation by Blood Tissues. Genes. 2021;12:870. doi: 10.3390/genes12060870. [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
39. Ratiner K., Abdeen S.K., Goldenberg K., Elinav E. Utilization of Host and Microbiome Features in Determination of Biological Aging. Microorganisms. 2022;10:668. doi: 10.3390/microorganisms10030668. [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
40. Amrane, Sophie & Hocquart, Marie & Afouda, Pamela & Kuete, Edmond & Pham, Thi Phuong Thao & Niokhor, Dione & Ngom, Issa & Valles, Camille & Bachar, Dipankar & Raoult, Didier & Lagier, Jean-Christophe. (2019). Metagenomic and culturomic analysis of gut microbiota dysbiosis during Clostridium difficile infection. Scientific Reports. 9. 10.1038/s41598-019-49189-8.
41. Ratanapokasatit, Y., Laisuan, W., Rattananukrom, T., Petchlorlian, A., Thaipisuttikul, I., & Sompornrattanaphan, M. (2022). How Microbiomes Affect Skin Aging: The Updated Evidence and Current Perspectives. Life (Basel, Switzerland), 12(7), 936. https://doi.org/10.3390/life12070936